Kỹ năng đặt câu hỏi là một trong những bí mật giúp bạn thành công trong giao tiếp, trong nghề nghiệp của mình. Đặt câu hỏi đúng “quan trọn...
Kỹ năng đặt câu hỏi là một trong những
bí mật giúp bạn thành công trong giao tiếp, trong nghề nghiệp của mình.
Đặt câu hỏi đúng “quan trọng hơn ngàn lần tìm câu trả lời đúng cho một câu hỏi
sai”.
Khi bạn hỏi, bạn ở thế “làm chủ”. Nếu vậy, kĩ năng đặt câu hỏi
thực chất là kĩ năng để bạn dẫn dắt câu chuyện hay một cuộc đối thoại sao cho
hiệu quả nhất.
Câu hỏi có thể được
phân loại theo nhiều cách. Nếu theo cách đặt câu hỏi, có thể phân chia thành
câu hỏi đóng và câu hỏi mở. Nếu phân chia theo cách trả lời, có thể chia thành
câu hỏi trực tiếp và câu hỏi gián tiếp. Hơn nữa, tùy từng ngữ cảnh, trong giao
tiếp, đàm phán hay tham vấn, cách thức đặt câu hỏi, loại câu hỏi cũng được vận
dụng khác nhau. Ở bài viết ngắn này, tôi chỉ tập trung trao đổi về hai dạng câu
hỏi quan trọng nhất là câu hỏi đóng và câu hỏi mở, cũng như giới thiệu các bước
chuẩn bị và tiến hành kĩ năng này.
[1]. Câu hỏi đóng
Câu hỏi đóng là những câu hỏi mà câu
trả lời thường là “có”, “không” hoặc một thực tế đơn giản nào đó, tính chất của
nó là xác nhận lại thông tin, chứ không có tính gợi mở.
Hỏi đóng thường dùng với tính chất là câu mở đầu cho một đề tài nào đó.
Chẳng hạn, câu hỏi đóng dùng để thăm dò, giúp bạn xác định nhanh được người đối
diện có hứng thú/quan tâm không đến điều bạn nói. Qua cách trả lời của họ, bạn
có thể tiếp tục hoặc dừng lại. Không nên lạm dụng câu hỏi đóng liên tục, vì
điều này sẽ khiến người đối diện nghĩ là bạn đang tra khảo họ.
[2]. Câu hỏi mở
Hỏi mở là hỏi khi muốn nắm bắt ý
kiến riêng của người được hỏi, đào sâu thêm thông tin, khơi gợi người được hỏi
nói về những điều bạn chưa biết hay còn mơ hồ. Câu hỏi mở thường bắt đầu bằng
từ để hỏi có dạng “vì sao, như thế nào, ở đâu, ý kiến của bạn về vấn đề đó…”
(Trong Tiếng Anh là dạng câu hỏi WH [Why, how, where, when…). Câu hỏi mở là
những câu hỏi không có câu trả lời cố định, chúng kích thích suy nghĩ và mở ra
những trao đổi hoặc tranh luận, người được hỏi không bị gò bó về câu trả lời.
Với một câu hỏi
đóng, chẳng hạn như: “Ngài có dùng cà phê không (ạ)?”, câu trả lời chỉ có thể
là Có hoặc Không. Nhưng muốn khai thác thêm thông tin, ta cần phải đặt câu
hỏi mở. Chẳng hạn: Nếu có thêm một thứ khác nữa để lựa chọn tôi có thể đặt câu
hỏi: “Liệu tôi có thể (hân hạnh) phục vụ ngài món gì?” Câu hỏi như thế khuyến
khích việc mở rộng thông tin (Ngoài cà phê, có thể lựa chọn trà, nước ngọt…).
Nếu muốn, có thể tiếp tục mở rộng câu hỏi như: “Ngài muốn dùng loại cà phê nào?
(cà phê sữa, cà phê đen hoặc cà phê đen có đường…” Như thế, tính mở câu hỏi đã
tiếp tục được mở rộng.
Câu hỏi mở rất cần thiết cho việc nghiên
cứu, điều tra thực tế, cho biết kiến thức, sự hiểu biết, quan điểm hoặc cảm xúc
của người trả lời. Câu hỏi càng mở, người được hỏi càng dễ trả lời.
Trong
câu hỏi mở thường người hỏi đã định hướng điều gì có giá trị và điều gì quan
trọng, cũng như khơi gợi nhiều đáp án đa dạng hoặc kích thích trao đổi, thảo
luận và tranh luận.
Các dạng câu hỏi mở
|
Ví dụ
|
Câu hỏi đào sâu (giúp khai thác thông
tin, mở rộng vấn đề, giúp tìm hiểu bản chất vấn đề)
|
· ...Điều
này có ý nghĩa gì với bạn?/Bạn có thể mở rộng ý này như thế nào?/Theo bạn,
bước tiếp theo có thể là gì?/Tại sao vấn đề này lại quan trọng thế?/ Tại
sao bạn nghĩ vậy?/ Bạn có thể nói theo cách khác không?/ Bạn có thể cho một
ví dụ không? Bạn có thể giải thích lý do cho mọi người không?/ Bạn cho
rằng đâu là vấn đề cốt lõi?
|
Câu hỏi Giả định (giúp thăm dò các
khả năng và kiểm chứng các giả thuyết, giúp phát huy trí tưởng tượng)
|
...Điều gì sẽ xảy ra nếu…?/ Nếu…, bạn nghĩ
thế nào?/ Nếu…, bạn đồng ý hay phản đối?/ Ta có thể đưa ra giả định
nào thay thế?/ Có cách thay thế nào không?/ Nếu điều đó xảy ra, nó có
thể gây ra hậu quả gì? Tại sao?
|
Câu hỏi xác định nguồn thông tin?
(giúp đánh giá mức độ tin cậy, trung thực của thông tin)
|
...Dữ liệu được thu thập như thế nào?/ Bạn sử dụng phương pháp nào để thu
thập?/Tại sao bạn nghĩ thông tin mình đưa ra là có thể tin cậy được?/ Tại sao
bạn nghĩ rằng điều đó là đúng?/ Có lý do nào để nghi ngờ bằng chứng này
không?/ Đây là ý kiến của bạn hay là bạn lấy từ một nguồn nào khác?
|
Câu hỏi về sự đánh giá của cá nhân
(giúp đánh giá quan điểm, tình cảm, suy nghĩ của cá nhân)
|
...Bạn
nghĩ gì về…?/ Bạn đánh giá như thế nào về…?/ Bạn đã từng ở trong
tình huống đó chưa và bạn xử lý ra sao?/Điều gì khiến bạn tin như thế?
|
[3]. Các bước chuẩn bị và thực hiện
Muốn đặt câu
hỏi tốt, bạn cần:
[3.1]. Lên kế hoạch
Việc đầu tiên là bạn cần lên kế hoạch
chuẩn bị cho các câu hỏi. Khi lên kế hoạch bạn cần xác định rõ mục
đích hỏi. Câu hỏi tốt trước tiên phải có mục đích hỏi rõ ràng, xác
định rõ thông tin nào bạn muốn biết, vấn đề nào bạn sẽ hỏi. Hỏi có thể để
thúc đẩy người tham dự tìm hiểu các lĩnh vực tư duy mới, thách thức các ý tưởng
hiện tại, thăm dò kiến thức, hoặc hỏi đơn thuần chỉ để trao đổi thông tin, kinh
nghiệm.
[3.2]. Đặt câu hỏi
Mấu chốt của kỹ năng này là hỏi sao cho
trúng và đúng thời điểm. Một câu hỏi hay luôn là câu hỏi mang tính sáng
tạo, những câu hỏi này khuyến khích sự tư duy. Tùy thuộc vào hoàn
cảnh và đối tượng được hỏi mà bạn nêu câu hỏi sao cho phù hợp. Bạn cần lựa
chọn câu hỏi tùy theo mục đích hỏi, có thể là câu hỏi nhớ lại/ miêu tả,
câu hỏi phân tích hoặc câu hỏi ứng dụng. Câu hỏi tốt chỉ nên có một ý hỏi .
Tránh đưa ra nhiều ý hỏi cùng một lúc khiến người tham dự không biết bắt đầu
trả lời từ đâu.
Đặt câu hỏi mở khéo léo, hấp dẫn
cũng là cả một nghệ thuật. Câu hỏi mở sẽ dẫn đến câu trả lời dài hơn, phát huy
tác dụng trong một cuộc trò chuyện mở, tìm kiếm thêm thông tin hoặc tham khảo ý
kiến người khác. Nên mở rộng các câu hỏi mở, chú ý tính liên tục, chặt chẽ
của các câu hỏi. Chẳng hạn nên phát triển những câu hỏi như: Điều gì làm
bạn thích nhất/ Điều gì tạo cho bạn sự ấn tượng nhất khi…Hoặc mở rộng…Bạn hãy
chia sẻ kinh nghiệm/quan điểm/ thông tin về…
Trong thời gian ngắn, bạn phải xác
định được câu hỏi nào là trọng tâm và câu hỏi nào là câu hỏi phụ. Khi
hỏi không định kiến trước, cũng không nên áp đặt. Để thuận lợi trong việc trao
đổi người hỏi vẫn có thể đưa ra quan điểm riêng của mình và lắng nghe ý kiến
riêng của người được hỏi. Chẳng hạn, có thể bắt đầu bằng những câu như: “Theo ý
kiến của tôi/ cảm nhận của tôi thì…/ Tôi tin rằng…”.
Câu hỏi tốt là câu hỏi dùng từ
ngữ phù hợp với vốn từ và trình độ, kinh nghiệm của người được hỏi. Cần
hạn chế từ ngữ chuyên môn sâu.Kèm theo câu hỏi có thể là những gợi ý, ví dụ để
người được hỏi dễ liên hệ, trả lời. Chỉ nên hỏi những câu hỏi mà người được hỏi
có kinh nghiệm, kiến thức và sự ham thích. Hãy để cho buổi trao đổi được diễn
ra tự nhiên nhất có thể.
[3.3]. Lắng nghe, đồng cảm và cùng chia
sẻ
Một người biết cách lắng nghe có thể
hoàn toàn làm chủ được mọi tình huống và sự trao đổi thông tin.Bạn
cần quan sát phản ứng của người được hỏi để hiểu người khác thật sự muốn
nói gì trong câu trả lời của họ. Sau khi đặt một câu hỏi, cần chú ý tới thời
gian chờ đợi, đủ để họ suy nghĩ. Khi hỏi không nên ngắt lời người nói, mà hãy tập
thái độ tôn trọng người nói như chính bạn đang nói vậy. Khi bạn thực sự lắng
nghe, bạn sẽ khiến cho người khác tin tưởng ở bạn và họ sẽ sẵn sàng cùng bạn
chia sẻ.
Tóm lại, kỹ năng đặt câu hỏi rất quan trọng, cần thiết trong cuộc
sống. Nếu biết cách đặt câu hỏi tốt, bạn có thể khuyến khích người đối diện
cùng suy nghĩ, cùng tham gia. Hỏi đúng sẽ khiến giao tiếp hiệu quả và
trao đổi thông tin chính xác. Hi vọng những gợi ý nêu trên cùng với việc luyện
tập thường xuyên sẽ giúp bạn nâng cao khả năng đưa ra những câu hỏi hiệu quả,
lắng nghe câu trả lời cẩn thận và đưa ra giải pháp phù hợp trong công việc và
cuộc sống của bạn.
Nguyễn Minh Tuấn
Không có nhận xét nào